Hôm nay hãy cùng ICTC – IC Training Center Vietnam theo dõi một bài viết được tổng hợp lại từ một buổi trò chuyện trực tiếp giữa các nhà kinh tế và chuyên gia chuỗi cung ứng tại châu Âu, nơi họ bàn luận về một nghịch lý đang ngày càng rõ nét: Trong khi nhiều công ty tuyên bố “rời khỏi Trung Quốc”, thực tế lại cho thấy họ chỉ đang rút chân ra khỏi nhà máy, chứ vẫn còn gắn chặt với hệ thống cung ứng mà Trung Quốc đã âm thầm xây dựng trong nhiều thập kỷ. Và Apple, một trong những biểu tượng của toàn cầu hóa, chính là ví dụ điển hình cho sự phụ thuộc tinh vi nhưng cực kỳ sâu sắc này.

Câu nói “Bạn có thể đưa sản phẩm ra khỏi Trung Quốc, nhưng bạn không thể đưa Trung Quốc ra khỏi sản phẩm” ngày càng đúng với thực tế sản xuất toàn cầu hiện nay. Khi căng thẳng địa chính trị, rủi ro chuỗi cung ứng và chính sách thuế thay đổi liên tục, nhiều tập đoàn tuyên bố sẽ “đa dạng hóa sản xuất”, “rời Trung Quốc”. Nhưng trên thực tế, phần lớn chỉ đang di chuyển lớp vỏ bên ngoài, trong khi phần ruột – chuỗi cung ứng linh kiện, nguyên vật liệu và kỹ thuật sản xuất, vẫn nằm sâu trong lòng Trung Quốc.

Lấy Apple làm ví dụ. Họ không sở hữu nhà máy tại Trung Quốc, nhưng họ xây dựng cả một hệ sinh thái sản xuất. Từ năm 2015, Apple đầu tư tới 55 tỷ USD mỗi năm tại Trung Quốc – không phải vào bất động sản hay cổ phần, mà là vào máy móc, thiết bị, quy trình kiểm soát chất lượng và đào tạo nhân lực. Hệ quả là một hệ sinh thái khổng lồ, nơi:

• 28 triệu người được đào tạo theo chuẩn Apple,
• 14 tỷ USD thiết bị được cài đặt vào các nhà máy đối tác,
• Và một chuỗi cung ứng ngầm (shadow supply chain) chặt chẽ đến mức ngay cả Tesla cũng học hỏi.

Tại sao lại như vậy? Bởi vì lợi thế thực sự của Trung Quốc không còn nằm ở lao động giá rẻ. Mà nằm ở linh kiện.

Các thành phần thiết yếu như đất hiếm, nam châm vĩnh cửu, pin lithium, mạch in PCB, vỏ máy nhôm CNC chính xác… gần như tất cả đều có thể được tìm thấy, sản xuất và vận chuyển trong nội địa Trung Quốc, với quy mô và tốc độ mà rất ít quốc gia có thể bắt kịp. Và điều quan trọng là: nhiều loại linh kiện hiện không có nguồn thay thế đáng tin cậy nào khác ngoài Trung Quốc.

Vậy nên, ngay cả khi bạn chuyển dây chuyền lắp ráp sang Mexico, Ấn Độ hay Việt Nam, thì danh sách vật tư sản xuất (BOM) của bạn vẫn còn gắn chặt với các nhà cung ứng Trung Quốc.

Đó chính là cái “bẫy chuỗi cung ứng” – nơi bạn tưởng mình đã tách ra, nhưng thực ra chỉ đang đổi vỏ mà không đổi lõi. Và khi một linh kiện then chốt nào đó đứt gãy, cả hệ thống sản xuất có thể sụp đổ như hiệu ứng domino.

Vì vậy, thiết kế có khả năng di động (Design Portability) giờ đây không còn là vấn đề kỹ thuật, mà là một chiến lược sống còn. Nếu bạn không tính đến việc thay thế linh kiện, vật liệu và chuẩn kỹ thuật ngay từ đầu, bạn đang tự biến mình thành c.o.n t.i.n trong chuỗi giá trị toàn cầu, bị b.ó.p n.g.h.ẹ.t bởi một điểm nghẽn duy nhất.

Nói cách khác: Trung Quốc không còn đơn thuần là một trung tâm sản xuất – họ là một điểm t.h.ấ.t b.ạ.i duy nhất (single point of failure) cho rất nhiều ngành công nghiệp toàn cầu.