Một con tàu khổng lồ đột nhiên ngừng hoạt động. Cả đội kỹ sư cố gắng khởi động lại hệ thống, tháo từng bộ phận, kiểm tra từng van, đo lại từng mạch điện, nhưng suốt mấy ngày vẫn không tìm ra nguyên nhân. Cuối cùng, họ gọi đến một người thợ già lão luyện – một chuyên gia sửa tàu với hàng chục năm kinh nghiệm.
Ông ta đến, mang theo một chiếc túi nhỏ. Sau khi đi quanh tàu một vòng, ông dừng lại, ngắm nghía một điểm, rồi lấy ra một chiếc búa. Ông gõ nhẹ một cái. Két! – con tàu rùng mình, động cơ rồ lên và mọi thứ hoạt động trở lại như chưa từng có sự cố.
Vài ngày sau, một hóa đơn được gửi đến: 20.000 USD. Cả đội ngạc nhiên. “Sao lại nhiều đến thế, ông chỉ gõ có một cái!”. Họ yêu cầu hóa đơn chi tiết. Và rồi họ nhận được bản kê rõ ràng:
- Gõ búa: 10 USD
- Biết chính xác chỗ để gõ: 19.990 USD
Câu chuyện nghe có vẻ hài hước, nhưng lại phản ánh chính xác sự khác biệt giữa một kỹ sư mới ra trường (fresher) và một kỹ sư dày dạn kinh nghiệm (senior) trong ngành thiết kế vi mạch.
Fresher thường chăm chỉ, siêng năng, có kiến thức nền tảng khá tốt, nhưng khi đứng trước những lỗi mô phỏng phức tạp, hay khi chip không chạy đúng như mong muốn, họ dễ lúng túng, dò dẫm, mất cả ngày để tìm chỗ sai. Trong khi đó, một senior chỉ cần nhìn qua waveform, đọc lại vài dòng báo lỗi, hoặc xem lại sơ đồ khối, là có thể đoán ngay đâu là nguyên nhân tiềm ẩn và sửa đúng chỗ.
Giá trị của một senior không nằm ở số giờ họ ngồi trước màn hình, mà ở chỗ họ có thể rút ngắn thời gian giải quyết vấn đề từ vài ngày xuống còn vài phút. Họ không chỉ biết “gõ”, mà họ biết gõ ở đâu, khi nào, và tại sao phải gõ như vậy.
Và đó là lý do tại sao senior được trả cao hơn. Không phải vì họ làm nhiều hơn, mà vì họ hiểu sâu hơn. Kinh nghiệm không thể mua được trong một đêm, và cái “biết chính xác chỗ để gõ” là thứ được tích lũy từ hàng nghìn lần vấp ngã, sửa lỗi, debug, và học hỏi không ngừng.
Nếu bạn là một fresher, đừng vội sốt ruột. Ai rồi cũng phải đi qua hành trình ấy. Điều quan trọng là bạn nhận ra giá trị của việc học từ trải nghiệm, từ việc quan sát cách senior xử lý vấn đề, và luôn đặt câu hỏi: “Tại sao họ lại chọn cách đó?”. Một ngày nào đó, bạn sẽ là người đứng trước con tàu khổng lồ kia, và bạn sẽ biết chính xác nơi cần gõ.
Tại ICTC – IC Training Center Vietnam, tụi mình cũng thường chia sẻ câu chuyện này với các học viên của mình để nhấn mạnh rằng: ai cũng từng bắt đầu từ con số 0. Điều khác biệt nằm ở việc bạn có chủ động học hỏi hay không. Vì hành trình trở thành người “biết gõ đúng chỗ” là một chặng đường dài, nhưng hoàn toàn có thể bắt đầu từ hôm nay nếu bạn đi đúng hướng và có người đồng hành đúng cách.
